Het is weer de tijd van het jaar dat de Perseïden zich laten zien

Het is weer de tijd van het jaar dat de Perseïden zich laten zien, de meteorenzwerm die elk jaar langs de aarde scheert. Drukke tijden dus voor veel radioamateurs.

Elk jaar zijn er half augustus opvallend veel ‘vallende sterren’ te zien. Dit zijn kleine lichtflitsen aan de hemel. Dit is allemaal te danken aan de komeet Swift-Tuttle die tijdens zijn rondgang om de zon voortdurend een spoor van stofdeeltjes achterlaat. De meteorenzwerm Perseïden bereikt op maandag 12 augustus 2024 rond 21:00 uur zijn maximum.

De meteoren van de Perseïden zijn helder en snel en hebben nalichtende sporen. De radiant van de zwerm staat rond 07:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 84° boven de horizon. Het beste moment om dit jaar Perseïden waar te nemen is op 13 augustus rond 03:45 uur. De radiant staat op dat moment zo’n 60° boven de horizon in het oostnoordoosten. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 40 tot 55 meteoren van deze zwerm zichtbaar. Op een donkere locatie zijn ongeveer drie keer zoveel meteoren te zien als in een dichtbevolkt gebied. De maan stoort niet. Rond 05:45u gaat het schemeren en om 06:21u komt de zon op.

Stofspoor

Ieder jaar trekt de aarde door verschillende meteorietenzwermen (ook wel meteorietenregens genoemd), die de namen dragen van de sterrenbeelden waaruit ze ogenschijnlijk tevoorschijn lijken te komen. Een meteorietenzwerm is een wolk van stofdeeltjes die is achtergelaten door een komeet.
Vele stofdeeltjes komen in botsing met de dampkring van de aarde en veroorzaken dan kortstondig een lichtstreep aan de hemel. In de volksmond wordt dit wel eens een ‘vallende ster’ genoemd. Omdat dit een publiekelijk schouwspel is, wordt er soms ook in de media melding van gemaakt als een meteorietenregen verwacht wordt. Ze zijn immers goed te voorspellen, zie deze website.

Elk jaar voert de baan van de aarde ons door dit stofspoor heen, waardoor een deel van die stofdeeltjes in de aardatmosfeer belanden. Mooi en helder weer biedt ’s nachts uitstekende kansen om heel wat vallende sterren te zien.

Swift-Tuttle

De Perseïden vormen waarschijnlijk de meest bekende meteorenzwerm, zowel doordat dit één van de rijkste zwermen van het noordelijk halfrond is als door het feit dat het maximum van de zwerm bij ons in de zomervakantie plaatsvindt. De meteoren werden al in het jaar 36 gezien door de Chinezen, maar vreemd genoeg werd pas in 1835 duidelijk dat het hier om een jaarlijkse zwerm ging. De bron van de Perseïden is de komeet Swift-Tuttle met een periode van 133 jaar en rond de perihelia van 1862 en 1992 bijvoorbeeld werd een verhoogde activiteit van de meteoren waargenomen.
De komeet Swift-Tuttle gaat eens in de 133 jaar door het binnenste zonnestelsel, tussen de zon en Jupiter door. Wij krijgen hem pas weer in 2126 te zien, maar op dit moment trekt de aarde door het spoor van stof en steentjes dat deze komeet heeft achtergelaten.
De komeetfragmentjes gaan onze dampkring binnen en veroorzaken de spectaculairste meteorenregen van het jaar, de Perseïden. De Perseïden zijn hier te zien van 17 juli tot 24 augustus 2024 maar de spectaculaire meteorenzwerm bereikt zijn hoogtepunt in de nacht van 12 op 13 augustus 2024.
De meteoroïden die de Perseïden veroorzaken bevinden zich voornamelijk net buiten de baan van de aarde om de zon.

Iedere 12 jaar brengt de planeet Jupiter een aantal meteoroïden uit hun baan, waardoor ze in de aardbaan terecht komen en er verhoogde activiteit te zien is.
In 2004 bijvoorbeeld resulteerde dit in een scherpe piek van meer dan 150 meteoren per uur.
Merk op dat wanneer een scherpe piek bij ons overdag plaatsvindt, er natuurlijk niets van de zien is. Het is het aan te raden om de nacht voor het maximum ook goed in de gaten te houden.

Meteoren worden in de volksmond ook wel ‘vallende sterren’ genoemd

In werkelijkheid gaat het vanzelfsprekend niet om sterren die vallen, maar om minuscule stukjes steen en gruis die onder hoge snelheden de aardatmosfeer binnenkomen en op ongeveer 80 tot 120 km hoogte verdampen. De lichtflits die we zien is met name de lucht om het steentje heen die aan het gloeien gebracht wordt. Een meteorenzwerm is een verzameling van meteoren die rond dezelfde tijd en in hetzelfde gebied aan de hemel zichtbaar zijn. De meteoren lijken uit één punt aan de hemel te komen, dat we de radiant noemen. Deze beweging wordt veroorzaakt door zowel de beweging van de meteoren zelf als door de baansnelheid van de aarde.

Jaarlijkse meteorietenregens

Op deze site is een overzicht weergegeven met de belangrijkste jaarlijks terugkerende meteorenzwermen voor het jaar 2024, en hun voornaamste eigenschappen. Zie ook wibnet.nl
De zwermen zijn gesorteerd naar datum. Ze komen ieder jaar rond dezelfde datum voor, doordat de aarde zich op die positie in haar baan om de zon door een wolk met stof en gruis beweegt, vaak achtergelaten door een komeet. Die deeltjes worden meteoroïden genoemd en worden opgeveegd door de aardatmosfeer. Zo wordt half december de Geminiden verwacht, begin januari de Boötiden, in juni de Arietiden, in augustus de Perseïden en in december de Geminiden. Door de hoge snelheid waarmee die stofdeeltjes of meteoren zich door onze atmosfeer bewegen, wordt de lucht ervoor gecomprimeerd en verhit, waardoor deze gaat gloeien. Zo ontstaat een lichtflits, die eigenlijk totaal niets met sterren te maken heeft.

Perseïden

De meteorenzwerm Perseïden geeft dus weer acte de présence. Hoogdagen dus voor de fanaten van meteor burst-communicatie.
Meteor burst-communicatie of ook nog meteoorverstrooiingscommunicatie is een radiovoortplantingsmode die de geïoniseerde sporen van meteoren gebruikt tijdens het binnendringen van de atmosfeer om communicatiewegen tot stand te brengen tussen radiostations die tot soms 2500 kilometer uit elkaar liggen. En ook dit jaar trekt de aarde natuurlijk weer door het stof van de komeet Swift-Tuttle.

Geïoniseerde deeltjes in de E-laag

Wanneer de meteorieten verbranden in de aardatmosfeer creëren ze een spoor van geïoniseerde deeltjes in de E-laag, dit op een hoogte tussen 80 km en 120 km. Deze ionisatie kan enkele seconden aanhouden en zeer intens zijn waardoor ze uiterst geschikt is om radiogolven te reflecteren. Omdat deze tijd zeer kort is kunnen echter vaak weinig gegevens worden uitgewisseld. Er zijn meestal meerdere reflecties nodig om een volledige radioverbinding te maken.
De frequenties die gereflecteerd kunnen worden hangen van die intensiteit af en zijn meestal hoger dan 30 MHz. De afstand waarover de radiocommunicatie mogelijk is (tussen 800 en 2500 kilometer) wordt bepaald door de hoogte waarop de ionisatie optreedt en ook door de hoek waaronder de meteoren de atmosfeer binnenkomen. Meestal zijn vooral de 6 meter en 4 meter band interessant om radioverbindingen te maken via meteor burst-communicatie.
Op 2 meter zijn er ook wel soms goede mogelijkheden.

In de jaren 1970 begon men QSO’s te maken via meteor burst-communicatie door middel van snelle CW. De ontvangen signalen werden dan opgenomen met een bandrecorder en daaarna langzaam weer afgespeeld. Skeds maken werd in de 20 meter band gedaan. Met het beschikbaar komen van programma’s voor digitale communicatie wordt geen CW meer gebruikt. Ontwikkelingen hierin volgen elkaar snel op.

Gunstige omstandigheden

Een populaire vorm van transmissie is het computerprogramma dat bekend is onder radioamateurs als WSJT. Ontwikkeld voor amateurradiogebruik door Joe Taylor K1JT en expliciet geschreven voor meteoorverstrooiingscommunicatie. Het computerprogramma vereist alleen het gebruik van een computergeluidskaart en een interfacebox om ervoor te zorgen dat de juiste signaalniveaus aan de ingang van de transceiver en de computergeluidskaart worden gepresenteerd. WSJT is aldus ideaal voor gebruik binnen amateurradio omdat er weinig nieuwe apparatuur nodig is.

Het programma WSJT bevat verschillende bedrijfsmodes. De mode die het meest wordt gebruikt voor meteoorverstrooiingscommunicatie staat bekend als FSK441. Deze mode maakt gebruik van multi-frequentie shift keying met vier tonen en een datasnelheid van 441 baud. Het systeem is ook zelfsynchroniserend als gevolg van de karaktercodes die in het protocol worden gebruikt.

De bedrijfsmode FSK441 werd geïntroduceerd in QST magazine’s uitgave van december 2001 “WSJT: New Software for VHF Meteor Scatter Communication”, door Joe Taylor K1JT. Het is een goed artikel dat te vinden is op het QST-archief van de ARRL-website dat beschikbaar is voor leden.
Heden wordt ook de mode MSK144 veel gebruikt. De mode MSK144 heeft als voordeel een betere foutcorrectie te bezitten tegenover FSK441.
Er is een gedetailleerd overzicht van MSK144 in QEX magazine’s uitgave van september/oktober 2017 getiteld “The MSK144 Protocol for Meteor-Scatter Communication”, door Steven Franke, K9AN, en Joe Taylor, K1JT.

Referenties:

Hier kun je WSJT 10 downloaden om aan de slag te gaan of terug te keren naar FSK441
Volledige lijst met referenties op de WSJT-website.
QST Magazine uitgave van december 2001 “WSJT: Nieuwe software voor VHF Meteor Scatter Communication”, door Joe Taylor, K1JT.
QEX juli/augustus 2017 “The MSK144 Protocol for Meteor-Scatter Communication”, door Steven Franke, K9AN, en Joe Taylor, K1JT.
QST Magazine uitgave van oktober 2017 “Work the World with WSJT-X, Part 1: Operating Capabilities” door Joe Taylor, K1JT.
QST Magazine november 2017 “Work the World with WSJT-X, Part 2: Codes, Modes, and Cooperative Software Development,” door Joe Taylor.
“Meteoorverstrooiingscommunicatie met zeer korte pings”, door Mike Hasselbeck, WB2FKO, die FSK144 en MSK144 vergelijkt

Lees ook: Meteor Scatter Propagation: How it Works & Getting on the Air

Skeds

Skeds worden tegenwoordig vaak afgesproken op www.on4kst.org

Bron: hemel.waarnemen.com en starwalk.space

Met dank aan Ronny Plovie ON6CQ