Propagatienieuws - week 48 2023

Deze week in Propagatienieuws:

Propagatienieuws wordt samengesteld door Tom Koeken (PC5D).

HF

Een grote contest zoals de CQ Worldwide DX van vorige week levert veel activiteit om de propagatie te bestuderen. Bijzonderheid hierbij was een geomagnetische storm met poollichtverschijnselen in het midden van de contest. Er waren abnormaal luide DX-signalen op de lagere kortegolfbanden. Alle bovenste kortegolfbanden waren wereldwijd open. De 10m band ging open op de radiopaden die over de poolgebieden liepen nadat de geomagnetische k-index zondagochtend opnieuw onder de vier dook. De vele bakens en FM-relais waren duidelijk hoorbaar. Op de middag bereikte MUF3000 de 40 MHz. De ionosfeer was opmerkelijk snel weer gekalmeerd.

Meestal duurt dat herstel één tot drie dagen. Het is echter ook een teken dat het magnetische veld minder gevoelig reageert op veranderingen in de zonnewind door de naderende zonnewende. Desondanks beleefde vooral Europa weer een poollicht dat tot ver in het zuiden reikte.

In de afgelopen dagen is de zonnefluxindex gedaald van 187 naar 162. Tegen het midden van de week werd het al duidelijk dat de aarde opnieuw onder invloed zou komen van coronale massa-ejecties.

Dit werd veroorzaakt door een magnitude 9,8 M-flare op dinsdagavond. Modellen van NOAA bevestigden dat een “canibal” CME onze planeet zou raken op 1 december. Canibal CME’s ontstaan wanneer een snelle CME een langzamere CME voor zich uit duwt. De combinatie bevat intense, verwarde magnetische velden die poollicht kunnen veroorzaken wanneer ze de aarde raken. [meer info op https://svs.gsfc.nasa.gov/20067 ]

Als een canibal CME zoals voorspeld de aarde zou raken op 1 december, zou er een zware geomagnetische storm van categorie G3 kunnen ontstaan, volgens ruimteweerwaarnemers van het Amerikaanse weerbureau NOAA.

Op 1 december was het effect duidelijk meetbaar. Het noorderlichtbaken DK0WCY registreerde een duidelijke inslag in het eerste uur van 1 december. De DSCOVR-ruimtesonde registreerde vervolgens kort voor negen UTC de tweede knal.

Kort voor het middaguur had het magnetische veld van de aarde een k-waarde van 7 bereikt. Er was een sterke magnetische storm van klasse G3 aan de gang en de MUF3000 stortte zichtbaar in. De ionosonde in Dourbes, België, registreerde 39 MHz om 1030 UTC, twee uur later nog maar 28 MHz. Maar ook hier herstelde de ionosfeer zich snel en tegen 1500 UTC was de waarde al weer boven de 40 MHz.

HF-vooruitzichten

Dit weekend zullen de geomagnetische activiteit en zonnewinden aanvankelijk langzaam afnemen, maar er zijn nog meer stormachtige intervallen te verwachten met een Kp index die af en toe oploopt tot boven 5.

Dit is te wijten aan een groot coronaal gat dat zich momenteel verplaatst naar een naar de aarde gerichte positie in de zuidelijke heliosfeer. Zo’n coronaal gat is een opening in de zonneatmosfeer die verbonden is met open magneetveldlijnen. Vanuit deze zones stromen zonnewinden met hoge snelheid de ruimte in en trekken ze aan het magnetische veld van de aarde als ze hier aankomen. Dit coronale gat CH 76 zal daarom tot 4 december ons radioweer blijven beïnvloeden.

Dit maakt een precieze voorspelling van het radioweer voor de komende dagen niet eenvoudig.: De MUF zakt ’s nachts soms onder de 5 MHz. Bij zonsopgang is hij vaak al boven de 20 MHz, twee uur later rond de 30 MHz, ’s middags boven de 35 MHz, bij zonsondergang nog steeds boven de 24 MHz en twee uur later nog steeds rond de 18 MHz. De waarden zullen waarschijnlijk afnemen in de loop van de week, omdat de zonneflux zal dalen van ongeveer 160 eenheden naar ongeveer 140 eenheden.

Vanwege de winterse propagatieomstandigheden is het echter zeker de moeite waard om ’s middags 7 MHz te observeren, omdat de ervaring leert dat hier altijd verrassende openingen zijn. DXers moeten ook een oogje houden op 80 m ’s nachts en 160 m in de schemerfase.

VHF en EME

Tropo

Door een naderend lagedrukgebied wordt wat koudere lucht over land aangevoerd met wat hogere windsnelheid. Kans op tropo condities is voorlopig nihil.

Ook in de komende dagen zijn er buien te verwachten; regenscatter is dan een schrale troost voor wie op de GHz banden actief is.

Sporadische-E

Geen bijzonderheden deze week.

Aurora

Bij oplopende Kp-Index meetwaarden is er verhoogde kans op aurora. Houdt sites als poollicht.be goed in de gaten.

Meteoorscatter

December wordt, zoals gebruikelijk, gekenmerkt door de terugkeer van een van de meest actieve (en waarschijnlijk meest betrouwbare) grote jaarlijkse buien: de Geminiden. Het maximum van de Geminiden wordt verwacht op 14 december om 19 uur UTC, met ZHR = 150 op het hoogtepunt. De ZHR op het maximum is de laatste decennia licht gestegen en bereikte 140-150 in alle recente jaren. Aangezien de piek de afgelopen jaren lichte tekenen van variabiliteit in snelheid en timing vertoont, moet opgemerkt worden dat de betrouwbaarder waargenomen maxima in de afgelopen twee decennia allemaal voorkwamen binnen de periode14 december 2023, 03.00 uur tot 24.00 uur UTC.

Bijna-piekwaarden houden meestal enkele uren aan, terwijl zwakkere meteoren bijna een dag voor het visuele maximum het talrijkst zouden moeten zijn. De Geminidenpiek is meestal vrij breed (en zorgt dus voor een dagenlange periode van goede MS-activiteit), hoewel de snelheid soms vrij snel afneemt na het maximum.

Op het noordelijk halfrond is Ursiden de interessantste van de kleinere buien in december. Ursiden veroorzaakte twee grote uitbarstingen (in 1945 en 1986) en verschillende andere snelheidsverhogingen zoals in 1988, 1994, 2000, 2006, 2007 en 2008 (de laatste waarschijnlijk beïnvloed door de relatieve nabijheid van de moederkomeet van de bui, 8P/Tuttle, bij het perihelium in januari 2008), 2011, 2014, 2015, 2017 en 2020. De moederkomeet passeerde zijn perihelium op 27 augustus 2021. Het maximum is vrij smal en fluctueert van jaar tot jaar.

Een filament ontmoeting wordt verwacht op 22 december.

EME

Voor EME-operators is de declinatie van de maan positief en dalend en wordt negatief op donderdag de 7e. Maandag de 4e is apogeum wanneer de maan het verste weg is dus verwacht padverliezen op hun hoogst. 144MHz hemelruis is de hele week laag.

Over zonnefluxindex, zonnevlekkengetal en Kp-index

De zonnefluxindex (SFI) is een maat voor de ionisatiegraad van de ionosfeer. De SFI heeft een waardenbereik van 50 tot 300. Lage waarden signaleren doorgaans slechte of matige HF-condities en hoge juist goede (een hoge MUF). Tijdens de piek van een zonnevlekkencyclus meten we waarden van meer dan 200, met kortdurende uitschieters naar 300.

Het zonnevlekkengetal is een maat voor de activiteit van de zon. Ook nu geldt, hoe hoger de waarde, des te gunstiger voor de HF-propagatie (op hogere banden). De zonneactiviteit kan als volgt ingedeeld worden aan de hand van het zonnevlekkengetal: laag: 0-30, gematigd: 30-60, hoog: 60-90, zeer hoog: 90-120, intensief: > 120.

De Kp-index is een maat voor de magnetische fluctuaties in de ionosfeer. Lage waarden zijn gunstig voor de HF-propagatie. Vanaf een waarde van 2 beginnen HF-condities te degraderen. Boven de 5 is er sprake van ernstige verstoring en vanaf 7 kunnen zelfs radio-blackouts voorkomen, waarbij HF-communicatie volledig uitvalt. Bij hogere Kp-indexwaarden (vanaf ongeveer 3) neemt de kans op aurora overigens toe.

De beste HF-condities op de hogere banden zijn dus te verwachten bij een hoge zonnefluxindex, een hoog zonnevlekkengetal en een lage Kp-index.

Over maximaal bruikbare frequentie (MUF) en kritische frequentie

De maximaal bruikbare frequentie (MUF) is de frequentie waarbij de verwachting is dat radiosignalen nog zullen reflecteren tegen de ionosfeer. Voor paden korter dan 3000 km zal de MUF lager zijn omdat de opstralingshoek steiler is, waardoor radiosignalen makkelijker door de ionosfeer heen dringen.

De frequentie waarbij nog reflectie optreedt terwijl de opstralingshoek 90 graden is (verticaal), heet de kritische frequentie.

Tom PC5D stelt het propagatienieuws samen. Bij de samenstelling maakt hij onder andere gebruik van de voor Nederland relevante informatie uit de volgende bronnen: het wekelijkse RSGB Propagation News, DX Info Centre, HF-Referat DARC, Poollicht.be, Make More Miles on VHF, Met Office en NOAA. Propagatienieuws maakt ook deel uit van het radiojournaal van de Zuid-Limburgse zondagochtendronde. De audio-opname van deze ronde is terug te luisteren op a22.veron.nl.

Propagatienieuws – week 48 2023